Ogólnopolska uroczystość z okazji 120-lecia Związku Nauczycielstwa Polskiego odbędzie się 15 grudnia 2025 r. w Krakowie w Szkole Muzycznej I i II stopnia im. B. Rutkowskiego (ul. Józefińska 10).
Program uroczystości:
godz. 11:00 Cmentarz Rakowicki – złożenie kwiatów pod pomnikiem Stanisława Nowaka oraz działaczy ZNP (W. Sieńko, A. Ujejski)
godz. 14:00 Rozpoczęcie uroczystych obchodów – Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. B. Rutkowskiego w Krakowie
- Przemówienia
- Wręczenie medali i odznaczeń
- Prelekcja historyczna
- Uroczysty koncert przygotowany przez Szkołę Muzyczną
W tym roku obchodzimy jubileusz 120-lecia Związku Nauczycielstwa Polskiego! Związek Nauczycielstwa Polskiego jest najstarszym związkiem zawodowym w Polsce a początki ZNP są nierozerwalnie związane z walką nauczycieli o prawo do nauczania w języku polskim.
- W czasach zaborów nauczyciele zakładali organizacje, bo chcieli być silniejsi w walce o polską szkołę. Jedna z nich – Związek Nauczycieli Ludowych – powstała 1 października 1905 r. w Pilaszkowie koło Łowicza. W ten sposób 120 lat temu zrodziła się organizacja, która stała się zalążkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego.
- Ruch nauczycielski rozkwitał także w zaborze austriackim, gdzie na czele utworzonego 28 grudnia 1905 r. Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji stanął Stanisław Nowak. Związek powstał w Krakowie podczas zebrania delegatów z Galicji, tzw. Ankiety. Oprócz Nowaka czołową postacią tego ruchu był także Julian Smulikowski (1880-1934), współtwórca Związku, wiceprezes ZNP, poseł na Sejm w okresie II RP.
Stanisław Nowak, legendarny przywódca ZNP, współtwórca Związku
W ramach obchodów rocznicy powstania Związku odbywa się wiele uroczystych wydarzeń poświęconych jego historii i dorobkowi w okręgach, oddziałach i ogniskach ZNP. Przyświeca im hasło „Edukacja dla pokoleń”. ZNP to najstarsza i największa organizacja związkowa z wizją sprawiedliwej, nowoczesnej, demokratycznej szkoły, którą razem budujemy. ZNP to także Związek z tradycją. Nasza organizacja zrodziła się 120 lat temu z niezłomnej wiary w siłę wiedzy i godność człowieka. Związek Nauczycielstwa Polskiego od momentu powstania w 1905 roku odgrywa fundamentalną rolę w tworzeniu systemu edukacji w Polsce oraz w kształtowaniu postaw patriotycznych poprzez przekazywanie wiedzy o historii Polski, literaturze i kulturze.
Wcześniej, 3-4 października 2025 r. odbyły się także Ogólnopolskie Obchody Jubileuszu 120-lecia ZNP w Pilaszkowie koło Łowicza oraz w Strykowie.
W zaborze austriackim na czele utworzonego 28 grudnia 1905 r. Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji stanął Stanisław Nowak. Związek powstał w Krakowie podczas zebrania delegatów z Galicji, tzw. Ankiety. Oprócz Nowaka czołową postacią tego ruchu był także Julian Smulikowski.
„Gdy nasi bracia i koledzy walczyli w b. zaborze rosyjskim z despotyzmem i systemem rusyfikacyjnym, a w b. zaborze pruskim z polityką germanizacyjną – my, pracujący w b. zaborze austriackim, mieliśmy do zwalczenia wroga, którym był podówczas panujący system” – mówił Stanisław Nowak podczas krakowskiego zjazdu Związku w 1930 r. „System ten wyrażał się w niechęci do oświaty powszechnej jako najpewniejszego oręża demokracji” – wyjaśniał.
„Związek nasz powstał jako wyraźna, zdecydowana i silna reakcja przeciwko pogrążaniu szkoły i spychaniu jej do typu szkółki ludowej, jako protest przeciwko tworzeniu z nauczyciela niewolnika” – kontynuował Stanisław Nowak.
Niestety, zapał polskich nauczycieli władze carskie postanowiły zdusić w zarodku. Związek Nauczycieli Ludowych został rozbity aresztowaniami. Część jego członków wstąpiła do powstałego w Warszawie w grudniu 1905 r. Polskiego Związku Nauczycielskiego i w jego ramach utworzyła Sekcję Nauczycieli Szkół Początkowych, która ostatecznie na zjeździe w Radomiu 28-30 grudnia 1916 r. przekształciła się w odrębne i niezależne Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych.
Jego pierwszym prezesem został Karol Klimek, wiceprezesem Ksawery Prauss, a kierownikiem wydziału prasowego Zygmunt Nowicki. W zjeździe tym uczestniczyła także delegacja Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego w Galicji z prezesem Stanisławem Nowakiem i wiceprezesem Julianem Smulikowskim na czele. Wizyta galicyjskich działaczy stanowiła wstęp do zjednoczenia obydwu organizacji, które nastąpiło ostatecznie 12 kwietnia 1919 r. (chociaż decyzja o zjednoczeniu zapadła w pamiętnym 11 listopada 1918 r. w Warszawie na posiedzeniu kierownictw obydwu związków). Nauczycielska organizacja przyjęła nazwę Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Jego pierwszym prezesem został Stanisław Nowak.
Źródło: Głos Nauczycielski
