Stanisław Nowak (1859-1936) – nauczyciel, prezes ZNP, senator RP, działacz niepodległościowy, jeden z twórców Związku, któremu zawdzięczamy uchwalenie w 1926 r. pierwszej pragmatyki zawodowej nauczycieli – urodził się 28 października 1859 r. w Andrychowie.
Jak przypomina dziś „Głos Nauczycielski”, Nowak był charyzmatycznym przywódcą ruchu nauczycielskiego – jednym z twórców Związku. To z jego inicjatywy 28 grudnia 1905 r. w Krakowie podczas zebrania tzw. Ankiety został powołany Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji. Jego prezesem został właśnie Stanisław Nowak. W tym samym roku, 1 października w Pilaszkowie, powstał Związek Nauczycieli Ludowych, który dał początek późniejszemu Zrzeszeniu Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych, działającemu w zaborze rosyjskim. I właśnie te dwie organizacje nauczycielskie – z Galicji i Kongresówki – w 1919 r. utworzyły zjednoczony Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (od 1930 r. – Związek Nauczycielstwa Polskiego). Prezesem Związku w 1919 r. i w 1930 r. wybrano Stanisława Nowaka, co było wyrazem uznania dla jego roli nestora polskiego ruchu nauczycielskiego.
Stanisław Nowak był także blisko związany (podobnie jak inni działacze Związku, np. Julian Smulikowski) ze środowiskami niepodległościowymi. Kiedy w Krakowie powstał w 1914 r. Naczelny Komitet Narodowy (reprezentujący Polaków w Galicji), Stanisław Nowak włączył się w jego działalność jako wiceprzewodniczący Komisji Szkolnej. Organizował także wsparcie dla żołnierzy Legionów.
W lipcu 1920 r. Zarząd Główny Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych pod wodzą Stanisława Nowaka wezwał nauczycieli do czynu zbrojnego w obronie Ojczyzny przed agresją Rosji Sowieckiej.
Po odzyskaniu niepodległości Nowak walczył o wysokiego statusu zawodowego nauczycieli. Był jednym z „ojców” pierwszej pragmatyki zawodowej , uchwalonej w 1926 r., czyli pierwowzoru dzisiejszej Karty Nauczyciela. „Najwierniejszym stróżem idei państwa był, jest i będzie zawsze – nauczyciel. (…) Toteż powinien on być wyposażony w pełnię praw, gwarantujących mu spokojne wypełnienie nie tylko swoich obowiązków zawodowych, ale i obywatelskich” – uważał prezes Nowak. O ważne dla nauczycieli sprawy zabiegał jako senator RP. W 1922 r. został wybrany do Senatu z listy PSL „Piast”, a w 1932 r. zdobył mandat w Senacie z listy BBWR.
Był zwolennikiem powszechnej i bezpłatnej edukacji. Kiedy projekcie w Konstytucji kwietniowej z 1935 r. pominięto zapisaną jeszcze w konstytucji marcowej z 1921 r. zasadę bezpłatności nauki, prezes Nowak oraz sekretarz Związku Stanisław Machowski wystąpili z listem otwartym do prezesa rządzącego BBWR płk Walerego Sławka. Przedstawiciele ZNP ostrzegali, że „w dobie trudności budżetowych Państwa, brak konstytucyjnego postanowienia o bezpłatności nauki jest niejako automatycznem upoważnieniem Rządu do wprowadzenia opłat za naukę w szkole powszechnej”. Argumentowali, że starsze pokolenie Polaków pamięta, iż szkoła w czasie zaborów była bezpłatna, dlatego wprowadzenie opłat w wolnej Polsce „wywoła niewątpliwie wyłącznie ujemne nastawienie do państwowości polskiej” (list przedrukował GN nr 16 z 5 stycznia 1935 r.).
Stanisław Nowak zmarł 6 marca 1936 r. w Krakowie
Źródło: www.glos.pl
