PROJEKT: NAUCZYCIELE NA RZECZ WYSOKIEJ JAKOŚCI EDUKACJI UCZENNIC I UCZNIÓW Z DOŚWIADCZENIEM MIGRACJI
W ostatnich latach w samej Syrii miejsca pracy opuściło 52 tysiące nauczycieli, a 2,4 miliona dzieci straciło dostęp do szkół. W obliczu konfliktów zbrojnych edukacja uchodźców traktowana jest często jako luksus. Tymczasem prawo do edukacji jest jednym z podstawowych praw człowieka, jest też dla ludzi zmuszonych do porzucenia własnych domów warunkiem niezbędnym do odbudowania ich nadziei i poczucia godności.
Instytucje oświatowe, szkolne społeczności, nauczyciele i ich związki zawodowe powinny odgrywać znaczącą rolę w niesieniu pomocy migrantom i uchodźcom oraz w podnoszeniu poziomu zrozumienia, czym jest poszanowanie godności ludzkiej i praw człowieka.
Celem projektu Międzynarodówki Edukacyjnej „Nauczyciele na rzecz wysokiej jakości edukacji uchodźców” jest przypomnienie tych faktów i opracowanie rekomendacji, jak zapewnić warunki uczenia się oraz adaptacji uchodźców w szkole, by zwiększyć ich szanse edukacyjne.
Do współpracy w projekcie zaproszony został Związek Nauczycielstwa Polskiego, a za jego pośrednictwem Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej. Obie organizacje uznały za najważniejsze opracowanie:
– rozwiązań dla poradni psychologiczno-pedagogicznych w zakresie diagnozy dzieci z doświadczeniem migracji;
– propozycji dla szkół dotyczących współpracy pomiędzy kadrą szkoły a osobami pełniącymi funkcję pomocy nauczyciela lub asystentów międzykulturowych.
Projekt był realizowany przy wsparciu samorządów Warszawy i Gdańska.
MATERIAŁY WYPRACOWANE DLA SZKÓŁ
W ramach projektu przeprowadzono analizę sytuacji uczennic i uczniów z doświadczeniem migracji w Polsce w celu opracowania materiałów i narzędzi ułatwiających pracę na rzecz ich integracji w lokalnych środowiskach szkolnych.
Grupa specjalistów zajmujących się tymi kwestiami przygotowała:
– procedurę Pięciu kroków, która ułatwia opracowanie szkolnej strategii włączenia uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji do społeczności szkolnej;
– zestawienie dokumentów i opracowań regulujących zakres zobowiązań oraz odpowiedzialności szkoły, nauczycieli i systemu oświaty wobec uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji.
W tym zbiorze szczególne miejsce zajmuje jedno z opracowań, przygotowane przez Fundację na rzecz Różnorodności Społecznej, checklista Równe traktowanie w szkole. Zawiera ono wykaz warunków, jakie powinna spełnić szkoła, by zapewnić równe traktowanie uczennicom i uczniom z doświadczeniem migracji, wsparcie procesów integracji oraz przeciwdziałanie stereotypom, uprzedzeniom, dyskryminacji i wykluczeniu. Tym samym ma sprzyjać tworzeniu atmosfery bezpieczeństwa, szacunku i otwartości. Checklista jest swoistą mapą czy też przewodnikiem po najważniejszych obszarach związanych z równym traktowaniem w szkole. Może stanowić inspirację do podjęcia tej tematyki, a także służyć za narzędzie wspomagające w okresowej ewaluacji lub za punkt wyjścia pogłębionej refleksji na temat bezpieczeństwa, atmosfery i wzajemnych relacji pomiędzy wszystkimi osobami tworzącymi społeczność szkolną.
MATERIAŁY DEDYKOWANE W RAMACH POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ
Zespół psycholożek, działający w ramach projektu, przygotował informację na temat warunków korzystania z właściwych procedur diagnostycznych, uwzględniających ograniczenia i ryzyka stosowania narzędzi diagnostycznych wobec zróżnicowania kulturowego i językowego. Procedura ta uwzględnia również zasady pracy z tłumaczem i zakłada odpowiednie przygotowanie pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych do pracy z dzieckiem oraz rodziną z doświadczeniem migracji. Opisane aspekty były przedmiotem spotkania z pracownicami i pracownikami poradni psychologiczno-pedagogicznych w Warszawie.
Szczególną wartością pracy grupy psycholożek jest wypracowanie konkretnych narzędzi do zastosowania podczas pracy diagnostycznej w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, do których można zaliczyć:
– procedurę badania psychologicznego dzieci migrujących,
– pogłębiony wywiad edukacyjny,
– kwestionariusz wywiadu z rodzicem lub opiekunem,
– ankietę dla nauczycieli opiekujących się dzieckiem,
– formularz obserwacji dziecka w kontakcie niedyrektywnym.
Dodatkowo zespół przygotował wybór dokumentów dotyczących aspektów prawnych diagnozy i regulacji oświatowych odnoszących się do wsparcia systemowego dla dzieci z doświadczeniem migracji oraz materiał Diagnoza dzieci z doświadczeniem migracji jako szczególne zadanie poradni psychologiczno-pedagogicznej.
INSPIRACJE
Pracy nad projektem towarzyszyło wiele refleksji i odkryć. Od 2010 roku wprowadzono w Polsce zmiany prawne umożliwiające objęcie dzieci z doświadczeniem migracji większym wsparciem psychologiczno-pedagogicznym. Niestety opracowane przez instytucje oświatowe różnych szczebli rekomendacje i materiały nie są powszechnie znane, a co za tym idzie, stosowane.
Uczestniczki i uczestnicy projektu wskazali także materiały mogące stanowić inspirację dla nauczycielek i nauczycieli prowadzących zajęcia dotyczące zagadnienia migracji. Niektóre z nich zdecydowaliśmy się umieścić na naszej wirtualnej tablicy. Jest wśród nich tekst Polscy uchodźcy z czasów II wojny światowej a dzisiejsi emigranci. Czym różniła się sytuacja polskich uchodźców, którzy w czasie wojny trafili z Syberii do Iranu, od sytuacji dzisiejszych migrantów z Syrii, próbujących znaleźć swój nowy dom w Europie? Czy opieka, jaką uzyskały polskie dzieci w Indiach, Meksyku czy Nowej Zelandii, może stanowić wzór dla działań, jakie powinniśmy podjąć dziś wobec dzieci doświadczonych migracją?
Wyjątkowo poruszającym materiałem jest reportaż opowiadający historię rodziny, która trzy lata temu uciekła z przejętego przez Rosję Krymu i której członkowie: mama, tata oraz dwóch uczących się w polskich szkołach synów, nagle otrzymali nakaz opuszczenia Polski. Czy tak powinno być? Czy można przerzucać ludzi z miejsca na miejsce, tylko dlatego że nie uznajemy ich prawa do życia w naszym kraju? Te i zapewne wiele innych pytań warto postawić i spróbować na nie odpowiedzieć podczas lekcji wychowawczych, wiedzy o społeczeństwie czy historii.
Inspiracją, a w zasadzie gotowym rozwiązaniem może być też opracowanie Głos nowego pokolenia, będące programem zajęć edukacyjno-integracyjnych przeznaczonych dla młodzieży z doświadczeniem migracji.
PUBLIKACJE REKOMENDOWANE
Poniżej wskazujemy kilka ważnych książek i materiałów, które można znaleźć w Internecie i do których linki umieszczamy na naszym padlecie:
– Dyskryminacja – tom wydany w ramach serii Czytanki o Edukacji, publikowanej przez ZNP, dotyczący szeroko pojętej dyskryminacji i opisujący między innymi historię Abdula, który jako uczeń polskiej szkoły staje przed wyzwaniem uczestnictwa w obchodach świąt, których ani nie zna, ani nie rozumie.
– Od migracji do integracji – vademecum przygotowane przez Helsińską Fundację Praw Człowieka, sygnowane zdaniami: „Weź kurs na wielokulturowość, „Edukacja na temat praw człowieka i wielokulturowości kluczem do budowania otwartego społeczeństwa przyjmującego obywateli państw trzecich”.
– Międzykulturowość w szkole. Poradnik dla nauczycieli i specjalistów – bardzo dobrze opracowany, specjalistyczny dokument Ośrodka Rozwoju Edukacji, mogący być dobrym punktem odniesienia do przygotowywania nauczycieli i nauczycielek do pracy z uczniami z doświadczeniem migracji.
– Edukacja antydyskryminacyjna – podręcznik trenerski dla osób prowadzących szkolenia z zakresu przygotowywania i rozwijania wiedzy oraz umiejętności specjalistów (w tym nauczycieli) zajmujących się osobami z doświadczeniem migracji.
– Przeciwdziałanie mowie nienawiści – specjalne opracowanie, opisujące źródła i konsekwencje praktykowania mowy nienawiści także wobec osób z doświadczeniem migracji. Zawiera również rozdział zatytułowany Jak mówić, żeby nie obrażać – ważne!
– Wracam do Polski – seria poradników przygotowanych przez Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą, zawierających wiele istotnych informacji dla uczniów
ZNAJDŹ W INTERNECIE
Prace w ramach projektu zaowocowały odkryciem i zinwentaryzowaniem szeregu istotnych źródeł wiedzy wspomagającej pracę z osobami doświadczonymi migracją, np.:
– My społeczeństwo – film przygotowany na zlecenie Związku Nauczycielstwa Polskiego, a dotyczący kwestii równości i różnorodności w Polsce;
– bogaty materiał z informacjami, dokumentami oraz gotowymi rozwiązaniami, jakie można znaleźć na stronie Fundacji na rzecz Różnorodności Społecznej;
– Zielona Linia – portal rządowy pomagający w kwestiach formalnych związanych z zatrudnieniem;
– Szkoła integracji międzykulturowej – publikacja dla pedagogów i psychologów szkolnych, ale też dla nauczycieli, którzy kształcą klasy międzykulturowe;
– informacja o kształceniu cudzoziemców w polskim systemie oświaty, którą można znaleźć na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej;
– Info Migrator – specjalna internetowa platforma informacyjna dla migrantów, dostępna w wielu wersjach językowych, kompleksowo odpowiadająca na potrzeby przybywających do Polski obcokrajowców;
– Włącz się w Polskę – strona poświęcona działaniom na rzecz zwiększenia partycypacji cudzoziemców, by się lepiej czuli w Polsce i przyczyniali do tego, by nasz kraj zyskał jeszcze więcej na ich obecności.
A także strony naszych partnerów samorządowych:
– Info Migrator Warszawa – specjalnie opracowany portal zawierający mnogość informacji, ciekawostek i linków związanych z tematyką migracji, ale też z ofertą, jaką dla osób z doświadczeniem migracji przedstawia Warszawa;
– Gdański Model Integracji – szczegółowe omówienie założeń oraz zasad praktykowanych w mieście wobec osób z doświadczeniem migracji.
Wielki niemiecki przyrodnik i filozof Albrecht von Haller napisze w połowie XVIII wieku: Nic nie zdoła lepiej rozproszyć przesądów, jak znajomość wielu ludów o odmiennych obyczajach, prawach i poglądach – odmienność, która za cenę niewielkiego wysiłku uczy nas odrzucać to, czym ludzie się różnią, a za głos natury uważać to, w czym wszystkie ludy są zgodne: bo przecież pierwsze prawa natury są te same u wszystkich ludów. Nikogo nie obrażać, każdemu przyznać, co mu się należy.
Ryszard Kapuściński, Ten Inny, Kraków, 2006, str. 18